Болашақта адамдарға жұмыс бола ма?

Болашақты кинематограф режиссерлер мен продюсерлер өздерінің ұсынған елес көріністерін біз жиі ғылыми-таңғажайып фильмдерден көреміз. Мысалы, күні кеше әлеуметтік желілерде және ақпарат дереккөзінде режиссерлардың таңдауымен 2015 жылдың 21 қазанда басты кейіпкер болашақ уақытқа жіберуге байланысты әйгілі фильмдер арасындағы «Назад в будущее-2» фильмі болашақ ақиқаты жөнінде белсенді талқыланды.

Әрине, осы сауал ойын-сауық салаға жатпақ, бірақ айта кеткендей бір неше ғылыми мекемелер және беделді мамандардың бағалауы бойынша, әрі қарай робототехникалар және автоматталған технологиялардың дамуы көптеген мамандар мен жұмыспен қамтулар жойылып кетуіне қауібі төніп тұр.

Сонымен, Азиялық даму  банкі өзінің «Ключевые индикаторы  Азии и Тихоокеанского региона 2015» шолуында, Фрей және Осборнның  зерттеулеріне сілтеме жасап, роботандыру, 3D-басу  және бұлтты желілер 28%  жалдамалы жұмысшыларға қауіп - қатерін әкелетінін айтпақ.

Сонымен  бірге, 2014 жылдың қаңтар айында танымалы Economist баспасында жақында адамның орнын машина алмастыратын көптеген мамандардың тізімі жариялады. Тізімнің ең басында телемаркетологтар, бухгалтер-ревизорлар, сатушылар, техникалық құжаттамаларды әзірлеушілер, жылжымайтын мүлікті сатушы агенттер, машинкада көшірмешілер, жүргізушілер, ұшқыштар, экономистер, мейір бикелер, актерлер және т.б.

Басқа зерттеулерде Оксфорд университетінің мамандары   робототехника және интеллектуалды технологияның өрістеуін зерттей отырып кейбір  маман  орнына роботталған  автоматтар қызмет көрсетеді деген қорытындыға келіп отыр. Олардың пікірлері бойынша, толықтай адамдармен 700 мамандық жұмыс орындарын алмастырады, мысалы оған жататындар: банктердің несие менеджерлері, ақпараттық қызмет көрсететін  тіркеушілер және  қызметшілер, құқықтық мәселе бойынша көмекшілер және кіші санаттағы заңгерлер, бөлшекті сауда қызметкерлері, таксистер және жүргізушілер, күзетшілер, фастфуд пісірушілер, даяшылар және  бармендер, репортерлер және т.б.

Болашақтағы еңбек нарығындағы тақырып жөнінде атақты ғылыми ортадағы және бизнестегі адамдар пікірлеседі. Мысалы, белсенді ғалым Митио Каку (The New York Times версиясы бойынша – Нью-Йорктің ең  ақылды адамының біреуі) болашақтың мәселесіне ой жүгірте отыра, соның ішінде еңбек нарығына көңіл бөліп,  қазіргі уақытта тек қана білім саласы емес жұмыс жүйесінде өзгерісте деп айтпақ. Оның есептеуі бойынша,  жақында іс жүзінде  фабрикаларда адамдар қалмайды,  интеллектуалдық ортада көптеген жаңа мамандар пайда болмақ. Бірақ оған қарамастан, бір де бір жоғары дамыған жасанды интеллект толығынан  адамның орнын басалмайтындығы жоқ емес: мысалы, не дегенде  роботтарда бейнелі ой - парасат, сана және сезгіштіктің де жоқ болғанының болуы. Сондықтан, мысалы, олар қор делдалдардың орынын басалмайды, өйткені оларға ой өрістен ілгері  сезгіштік қажет. Митио Какудың санауы бойынша, біріншіден шығармашылық жұмыстарға байланысты мамандықтар, олар - бағбаншылар, құрылысшылар, дене күш еңбегіндегі жұмысшылары, яғни әрі бір кезеңде өзгеріс әдістеме жасайтын өз  міндеттері  автоматты  түрде орындамай қызметтер. Оның ой-пікірі бойынша, жақын уақытта «жұмысшы» қазіргі кездегі интеллектуалды болып саналатын мамандықтар болып танылады, олар: бағдарламалау, веб-әрлендіру, 3D-жобалау.

Әлемдегі дәулетті адамның бірі, Microsoft корпорациясын орнатқан Билл Гейтстің санауы бойынша, ең таяудағы 20 жылда көптеген  мамандықтар жойылып,  бағдарлама-ботқа ауыстырылмақ. Вашингтонда орналасқан Америкалық кәсіпкерлік институтының  экономикалық  талдау  орталығында Гейтстің сөйлеген сөзінде таяудағы жиырма жыл ішінде көптеген жұмыс орындары автоматталған бағдарлама жүйесіне ауыстырылатынын айтып өтті. 

Осы  сауалнамаға басқашада көз қарастар бар. Мысалы, былтырғы  жылдың мамыр айында Deutshe Bank «Clobal Financial Services Investor Conference», BlackRock  басшысы Лоуренс Финк сөзінде мынаны атап өтті: автомобиль құрылысында, ауыл шаруашылығы және басқадай экономика секторында жылдан жылға адам ресурстары азайып, белсенді технологиялар қолданылады, осы жайт осылайша бірте-бірте адамдарды өндірістен  ажыратады.

Осы конференцияда АҚШ-тың бұрынғы қаржы министрі Лоуренс Саммерс жаһандық еңбек нарығында өзіндік дағдысы және білімі жоқ  қарапайым адамдардың мүмкіндіктері азайып жатқанын айтып  өзінің ойымен бөліскен. Оның ойынша, технологияның дамуымен барлық  жұмыс орындарда  адамдарға тиімді жалақы болатынына кепілдік жоқ.

Осыған орай, жеке мамандарды бағалау көбінесе өте мықты мекемелер қолданып отыр. Мақаланың басында көрсетілгендей, осы саладағы ең бір танымалы зерттеушілердің бірі Оксфорд университетіндегі Майкл Осборн және Oxford Martin School-дағы  ғалым Карл Бенедикт Фрей. 2013 жылы АҚШ-та еңбек нарығына автоматтандырудың қандай кедергі әкелетінін зерттеу жүргізген. Олар өзінің «Будущее занятости: Как влияет компьютеризация на рабочие места?» деген баяндамасында АҚШ-тың 47% жұмыс орындарын автоматтандырудың қауіп - қатерінде тұрғанын атап өтті.

Былтырғы жылы осы зерттеушілер технологияның кедергі әсер жұмыстарын Ұлыбританияға арналған жаңа баяндама жариялады.  Автордың айтуы бойынша, технологияның, автоматтандыру және робототехника дамуы алдағы 20 жылда Ұлыбританияның еңбек нарығына көптеген өзгерістер  әкелуіне себеп болып, әрбір үшінші жұмыс орнына қауіп төндіреді. Ұлыбританияда есеп бойынша бір жылдың ішінде не бәрі жұмыс орындарында 100 мың € жоғары еңбек ақы алатындардан көре 30 мың € төмен жалақысы бар жұмыс орындары, автоматтандыруға бес еседен жоғары душар болмақ. Тек қана, Лондонда еңбек ақысыз аз лауазымдар (30 мың € төмен) 8 еседен жоғары орнын ауыстыру қауіпіне ұшырамақ. Ұлыбританияда жұмыс істеп тұрған 35% жұмыс орындары келесі екі он жылдық ішінде автоматтандыру қауіпіне ұшырамақ, ал онан төрт жұмыс орындары төменгі қауіп деңгейіне ұшырамақ немесе мүлдем қауіпке ұшырамайды.

Жалпы авторлардың санауы бойынша, жоғары қауіпті деп саналатын жұмыс орындары, олар: офистік және әкімшілік лауазымдар, сату және  қызмет көрсету салалары, көлік, құрылыс және өндіру жұмыстары. Қауіпі төмен жұмыс орындарына жататындар билік саласындағы лауазымдар,  қаржылай қызмет көрсететін, ақпараттық технологиялар, жобалау және ғылым, білім, заңгерлік қызмет көрсететін, көркемөнер және БАҚ, сонымен  қатар денсаулық  сақтау  саласы. 

«Жұмыспен қамту проблемалары жөніндегі ақпараттық-талдау орталығы» АҚ қазіргі өз қызметіне көңіл қоюды, сондай-ақ перспективалы бірнеше мамандықты болжамдау жөнінде ұсынады. Қазіргі бағалауға сәйкес, жалпы экономиканың 2020 жылға 816 мың адамның қажеттілігін құрайды, соның ішінде 74 мың адам орта мектептердің  мұғалімдері, 54 мың  адам  жүргізушілер, орташа медициналық қызметшілер 53,3 мың құрайды және  денсаулық сақтау  саласында 38 мың адам, монтажды – құрылысшылар  және соған ұқсас мамандықтар 27,1 мың, архитекторлар және ұқсас  мамандықтар 29 мың, сылақшы жұмыскерлер 27 мың, сондай-ақ  орташа мемлекеттік  қызметтегі қызметшілер 21,3 мың.

Қазіргі уақытта «ЖҚЖ АТО» АҚ  мамандары ұзақ мерзімді еңбек нарығының балансын болжау жұмыстарын жүргізіп жатыр, қорытындысымен осы ағымдағы жылдың аяғында таныстырмақ.